Konu: Ahlâk ve Edeb

[Ders Hocası]

İbadetlerin ve insanın amelî hayatı, temel dini ve ahlâki hükümlere ve kurallara uygun olarak gerçekleşir. Her ne kadar bir insan bir ibadeti veya herhangi bir fiili, o fiilin şartları ve rükünlerini yerine getirerek yapmış olursa, ibadetini yapmış sayılır; ancak mesele burada bitmez. Çünkü bir işi veya bir fiili yapmanın kuralları vardır; bir de bu kuralları uygulamanın ahlâkî/estetik boyutu. Bir ibadeti veya fiili yaparken estetik zevk tarafını da dikkate almaya, o fiili [b]“âdâbıyla yapmak”[/b] denir. Bir işi yapmak önemli olmakla birlikte, edebine/adabına uygun bir şekilde yapmak ta önem arz etmektedir. Bu cihet, klasik İslâm kültüründe, kullanılan “hüsün” veya “hasen” teriminde de açığa çıkmaktadır. Nitekim “hasen” kelimesi hem ahlâki “iyi”yi, hem de estetik anlamda “güzel”i ifade etmektedir. Bir fiilin “hasen” olması, ahlâk kurallarına uygun olduğu gibi, edebe de uygun olması, yani âdâbınca yerine getirilmesi, kısaca o fiili gerçekleştirenin estetik kaygıları da dikkate alması anlamına gelmektedir. İslâm ahlâk literatüründe muhtelif alanlarda telif edilen çok sayıda kitap “âdâb” veya “edeb” başlığını taşımaktadır. Mesela bir hakimin (eski adıyla kadı) yargı sürecinde nasıl davranacağını kendisine konu edinen disiplinin adı “edebü’l-kadı” iken, bir meseleyi birden fazla şahsın, birbirini kırıp üzmeden nasıl tartışacağı “âdâbü’l-bahs ve’l-münazara” başlıklı kitaplarda ele alınmıştır. Bunun yanında namaz kılmanın, oruç tutmanın ve diğer ibadetler kadar sofrada yemek yemenin de “âdâbı” geliştirilmiştir ki, bu kısaca insan davranışlarının ahlâki kurallara uymasının ötesinde, bu kurallara uymanın estetik bir şekilde, güzelce, başka insanları rahatsız etmeden ve hassasiyetle gerçekleştirilmesini ifade etmektedir.