Alm. Bündnis Bağdats, Fr. Pacte d'Baghdad, İng. The Baghdad Pact.
Türkiye, Irak, İngiltere, İran ve Pakistan arasında kurulan Ortak Savunma ve Bölgesel İşbirliği Teşkilatı.
Sovyetler Birliği'nin Ortadoğu'da nüfuz kurmasını önlemeye yönelik olarak kurulan eski karşılıklı güvenlik ve savunma örgütü.
[b]Bağdat Paktına Üye Ülkeler:[/b]
Birleşik Krallık (İngiltere)
Irak
İran
Pakistan
Türkiye
Ortadoğu'da SSCB'ye karşı NATO'nun bir uzantısı olarak kurulan Bağdat Paktı'nın oluşum süreci Mayıs 1953'te ABD Dışişleri Bakanı John Foster Dulles'ın Ortadoğu ülkelerine yaptığı geziyle başladı. 2 Nisan 1954'te Türkiye ile Pakistan arasında imzalanan dostluk ve işbirliği antlaşması kuruluş için önemli bir aşama oldu.[1] Ekim 1954'te Ankara'yı ziyaret eden Irak Başbakanı Nuri Said Paşa, Türkiye ile Irak'ın Ortadoğu'da bir savunma örgütü oluşturmayı kararlaştırdıklarını açıkladı. 24 Şubat 1955'te Türkiye ile Irak arasında imzalanan karşılıklı işbirliği antlaşmasına 4 Nisan'da Birleşik Krallık'ın, 23 Eylül'de Pakistan'ın, 3 Kasım'da da İran'ın katılmasıyla Bağdat Paktı kurulmuş oldu. ABD ise pakta gözlemci üye olarak katıldı.
2 Nisan 1954'te Türkiye ile Pakistan arasında imzalanan güvenlik işbirliği antlaşmasıyla Bağdat Paktının kuruluşuna ilk adım atıldı.
24 Şubat 1955'te Türkiye-Irak arasında bölgesel işbirliği antlaşması imzalandı. Antlaşma bölge barışı ile ilgili bütün devletlere Türkiye ve Irak tarafından tanınmış olmaları şartıyla açıktı. Bu sebeple 4 Nisan 1955'te İngiltere pakta girdi. Türkiye ve Irak'ın çağrısı üzerine 23 Eylül 1955'te Pakistan, 3 Kasım 1955'te İran pakta katıldı. ABD pakta gözlemci gönderdi. Böylece Türkiye, Pakistan, Irak, İran ve İngiltere'den meydana gelen Savunma İşbirliği Antlaşması Teşkilatı meydana geldi. Bağdat PaktıDaimi Konseyi, Kasım 1955'te düzenlediği ilk toplantısında, teşkilat merkezinin Bağdat'ta olmasına ve teşkilat içinde Daimi Askeri Komite ile Ekonomik Komite kurulmasına karar verdi.
Bağdat Paktının kurulmasının birçok faydaları olduğu gibi, Ortadoğu'da Pakta üye olan devletlerle, olmayan devletler arasında ayrılığa sebep oldu. Hatta Pakta üye olmayan ülkeler, üye ülkelerin, Batılıların denetimine girdiğini iddia ettiler. Böylece gerginlikler başgösterdi. 14 Temmuz 1958'de Irak'ta krallığın devrilmesi Paktın geleceğini tehlikeye düşürdü. 28 Temmuz 1958'de Londra'da toplanan zirvede Paktın varlığını sürdürmesi kararlaştırıldı. ABD ile ayrı ayrı güvenlik antlaşmalarının imzalanması karara bağlandı. Bu toplantıya Irak katılmadı.
24 Mart 1959'da da Pakttan çekildiğini resmen açıkladı. Paktın adı 21 Ağustos 1959'da Merkezi Antlaşma Teşkilatı (Central Treaty Organisation= CENTO) olarak değiştirildi. Teşkilatın merkezi Ankara oldu. Böylece siyasi, ekonomik ve askeri bakımdan elle tutulur bir fayda getirmeyen Bağdat Paktı sona erdi.
Bağdat Paktı, Soğuk Savaş sırasında Mısır ve Suriye gibi radikal Arap ülkelerinin SSCB'ye yakınlaşmasına yol açtı. Türkiye'nin 1956'da İsrail ile diplomatik ilişkilerini kesmesi bile örgüte yeni bir Arap ülkesinin katılımını sağlayamadı. Öte yandan, pakt üyeliğiyle Arap Dünyası'nı karşısına alan Irak'ta Kral Faysal ile Nuri Said Paşa'nın devrilmesi, örgüt yapısını zayıflattı. Irak'ın 24 Mart 1959'da çekilmesiyle merkezi Ankara'ya taşınan paktın adı, 21 Ağustos 1959'da CENTO (Central Treaty Organisation-Merkezi Antlaşma Teşkilatı) olarak değiştirildi. Pakt yeni kimliğiyle bu tarihten itibaren ekonomik, kültürel ve teknik işbirliği alanlarına yöneldi.
1979'da önce İran'ın ardından da Pakistan'ın çekilmesiyle CENTO'nun varlığı sona erdi. 27 Mayıs 1960'ta işlevine son verilen II. TBMM binası, 1961-1979 yılları arasında CENTO'nun son genel merkezi olarak kullanılmıştır.
Bağdat Paktının sona ermesiyle ABD, İngiltere, Türkiye, Pakistan ve İran'ın üyelikleriyle kurulan CENTO içinde ABD etkin rol oynamaya başladı. Teşkilatın askeri planlama kurulunun başına ABD'li bir general getirildi. Fakat askeri sahada elle tutulur bir çalışma yapılamadı. Sadece ekonomik işbirliğiini artırma teşebbüsleriyle sınırlı kalan CENTO, ABD'nin Hindistan-Pakistan anlaşmazlığı ve Türkiye'nin Kıbrıs meselesinde takındığı tavır sebebiyle önemini tamamen yitirdi. Pakistan 12 Mart 1979'da, İran ise ertesi gün teşkilattan ayrıldıklarını açıkladılar. Bu gelişmeler üzerine CENTO Daimi Komitesi Eylül 1979'da teşkilatı feshetti. Böylece CENTO da sona erdi.
|
0 Yanıt
2409 Gösterim