Konu: Adalet Erdemi

[Ders Hocası]

Adalet, bütün aşırılıkların ortası ve genel olarak rezîlet demek olan aşırılıklardan kurtulmayı sağlayan bir erdem olduğu için bütün erdemlerin en tam olanı ve adeta ortak olanıdır. İslâm Ahlâkçılarından İbn Miskeveyh bunun için olmalı ki, “adalet” ve “vahdet” kavramı arasındaki derin bağ- lantıya işaret etmektedir. Çünkü varlıkta birlik yetkinliği ve tamlığı dolayısıyla erdemi; çokluk, başkalık ve kargaşa ise istikrarsızlık, eksiklik, dolayısıyla rezileti gösterir. Diğer erdemleri kişi yerine şu ya da bu şekilde getirse dahi adaleti ifa etmeyebilir. Böyle olursa da onun kemalinden söz etmek mümkün değildir. Oysa adaleti gerçekleştiren kişi diğer erdemleri de yerine getirdiği için erdemli kişi sayılır. Amaç da saadeti ele geçirmek yani mutlu olmaktır. Saadete götüren araçlar, erdemler göz ününe alındığında çoğu zaman onun da bir erdem kategorisi olarak değerlendirildiği dikkati çekmektedir. İslâm filozoflarından İbn Rüşd’e göre, adalet erdemi, bilgelik, yiğitlik ve ölçülülükten (iffet) ve cömertlikten oluşan diğer dört erdemin toplumda gerçekleşmesinin teminatıdır. Ona göre, ahlâk ile hukuk arasında zorunlu bir bağlantı vardır. Fıkıh/hukuk, bireysel veya bireyler arsındaki ahlâkın analizi veya ahlâkın tesis edilmesinin ilmidir. Ona göre hukuki düzenlemelerin temel gayesi, beşeri erdemleri (fedâil nefsâniyye) tesis etmektir. Beşerî erdemler ile toplum sağlığı arasında doğrudan bir ilişkinin varlığını vurgulayan İbn Rüşd’e göre, ruhsal ve fiziksel olarak toplum sağlığının ifsad olmuş olmasının en önemli göstergesi, şehir halkının hekimlere ve yargıçlara gereksinim duymasıdır. Bu iki gösterge, toplumsal yapının çökmekte olduğuna ve halkının görüşlerinin bozukluğuna işaret eder. Erdemli toplumda ise bu iki mesleğe ihtiyaç azdır. Hatta o, yargıcın mesleğini icra edişi üzerinden de ahlâk hukuk ilişkisine dair önemli saptamalarda bulunur. Çünkü İbn Rüşd’e göre, erdem ve adalet aynı noktada kesişir. İbn Rüşd kuramlar üzerinden de bir ahlâk ve hukuk tahliline işaret etmektedir. Ruhsal ve bedensel bozukluk (hastane), toplumsal kaos, (hapishane) ve manevi bakımdan ise sekülerleşmiş bir yapı birbirini beslemektedir. Dolayısıyla filozofa göre, “ahlâken kötü olan bir yargıç, adil bir yargıç olamaz. Çünkü ahlâken kötü olan kişi, ne erdem bilir ne de erdemin cevherini”. Adalet hakkındaki bu açıklamalardan sonra onun alt erdemlerini de ifade edersek, daha anlamlı veya belirgin olacak; hatta adaletin eşkâli ve içeriği açığa çıkmış olacaktır. [b]Adalet Erdemine Dâhil Olan Erdemler:[/b] a) Sadâkat b) Ülfet (uzlaşma, kaynaşma) c) Vefâ d) Şefkat e) Yakınlarıyla ilgilenmek, f) Mükâfat g) Müşterek işlerde insaf ve itidal üzerine davranmak h) Herkese karşı dürüst davranmak i) Yakın ve dostlarının sevgisini kazanmak j) Teslim (her şeyi ile ilâhî iradeye dayanmak) k) Tevekkül l) İbâdet