Konu: Hat Sanatının Yazı Alet ve Malzemesi

[Ders Hocası]

Diğer sanatlarda olduğu gibi hat sanatında da güzel eserlerin meydana gelmesinde sanatkârın yaratıcı gücü, gayret ve zekâsı yanında yazıda kullanılan alet ve malzemenin kusursuz oluşu sanatkârın başarısını etkiler. Hat sanatında uzun bir tarihî tecrübeye dayanan zengin alet ve materyalleri vardır. [b]Kalem: [/b] Yontulmuş kamış kalem yazının en tabii aletidir. Eski çağlardan beri kullanılan kamış kalem genelde Hazar denizi güney bölgesinde ve Irak Dicle kenarında yetişen bir cins kamıştır. Tabiatta sarı renkte olan kamışlar birtakım usullerle ıslah ve terbiye edildikten sonra koyu kahverengini alır ve kullanılmaya elverişli hale getirilir. Celî yazıları yazmak için kargı veya tahta kalem, mushaf ve değerli kitapların yazımında cava kalemi usulüne uygun açılarak kullanılmıştır. [b]Kalemtıraş:[/b] Kamış kalemleri açmakta kullanılan kıymetli ustaların elinde her biri bir sanat eseri olarak yapılmış uzun saplı, 15-20 cm. boyunda küçük bıçak. [b]Makta‘: [/b] Kamış kalemlerin uçlarının kesilerek düzeltildiği, kemik, fildişi, bağa ve sedef gibi maddelerden yapılmış yazı aletidir. Kağıt: Hat, tezhip ve minyatür gibi kitap sanatlarında kullanılan kâğıtlar üretildiği gibi kullanılmaya elverişli değildir. İstenirse önce kaynatılarak elde edilmiş bitkisel boyalarla usulüne uygun boyanır ve ayrı ayrı kurumaya bırakılır. [b]Âhar: [/b] Boyanmış kâğıtların pürüzlü yüzeylerini düzgün ve kolay yazılabilir hale getirmek, dokusunu kuvvetlendirmek maksadıyla kâğıtların üzerine sürülen koruyucu bir tabakadır. Böyle terbiye edilmiş kâğıtlar üzerinde kalem ve fırça çok rahat hareket eder, mürekkep kâğıdın dokusuna nüfuz etmediği için hatalı desen ve yazılar hiç iz bırakmadan yalamakla veya süngerle silinebilir. Osmanlı resmî kayıtlarında silinti ve kazıntıya meydan vermemesi için sadece âharsız mührelenmiş kâğıtlar kullanılmıştır. Kâğıtlara genelde usulüne uygun hazırlanmış yumurta veya nişasta âharı uygulanmıştır. [b]Mühre: [/b] Kâğıda sürülmüş âharı iyice tesbit etmek, yüzündeki pürüzleri gidermek için cam veya çakmak taşından yapılmış mühre ile kâğıtlar mührelenir. [b]Mıstar: [/b] Mukavva üzerine eşit aralıklarla geçirilmiş ibrişim ipliklerden oluşan yazılacak kâğıdın altına konulup üstüne elle bastırarak kâğıda çıkan çizgiler üzerinde düzgün yazı yazılmasını sağlayan alet. Mürekkep: Yazı yazmakta ve desen çizmekte kullanılan çeşitli renk ve kıvamda sıvıdır. [b]Siyah Mürekkep[/b] Hat ve tezhipte kullanılan siyah mürekkebin en saf bir şekilde ana maddesi is, zamk-ı arabî ve sudur. Bu bileşimin bir havanda usulüne uygun dövülmesi, istenen kıvama getirilmesiyle elde edilir. Siyah mürekkep zamanla dökülmesi sebebiyle deri (parşömen) üzerine yazmak için mazıdan yapılmış koyu kahverengi mürekkep kullanılmıştır. Kırmız böceğinden elde edilen lâli kırmızı mürekkep, altın varakların zamk-ı arabî ve jelatinle iyice ezilmesiyle elde edilen zermürekkepte hat sanatında kullanılmıştır. [b]Divit: [/b] Kalem koymak için boru şeklinde uzun sapı ve ucunda mürekkep koymak için hokkası bulunan yazı aletidir.