Konu: Telkîn ve İskât-ı Salât

[Ders Hocası]

Defin işi tamamlandıktan sonra, mezarın başında ve etrafında oturularak Kur’ân’dan bölümler okunması konusu tartışmalıdır. Okunabileceği yönünde Hz. Peygamber’den sağlıklı bir bilgi gelmiş değildir. Onun defin sonrasıyla ilgili bilinen sünneti şudur: Bir cenaze gömüldükten sonra hemen ayrılmaz; cenazenin başında bir süre kalır ve etraftakilere şöyle derdi: “Kardeşiniz için Yüce Allah’tan bağışlanma ve sükûnet dileyin. Çünkü o şimdi sorguya çekilmektedir.” (Ebû Dâvûd, “Cenâiz”, 67-69). Bununla birlikte ülkemizde definden sonra Bakara sûresinin ilk ayetleriyle son iki ayetinin (Âmene’r-Rasûlü), Yâsîn, Tebârake, İhlâs, Muavvizeteyn, Fâtiha sûrelerinin okunması gelenek haline gelmiştir. Herkes dağıldıktan sonra kabrin başında birinin kalıp ve ölünün kendisine sorulacak sorulara nasıl cevap vereceğine dair telkînde bulunup bulunamayacağı konusu da tartışmalıdır. Araştırmacı âlimlerin genel kanaati bunun bid’at olduğu ve terk edilmesinin daha doğru olacağı yönündedir. Diğer bir tartışma konusu da iskât-ı salâttır. Beş vakit farz namazlar ile vitir namazlarını îmâ ile bile olsa edâ veya kazâ etmeye gücü yettiği halde kılmadan ölen bir kişinin uhdesinde bulunan namazlarının uhrevî (âhiretle ilgili) sorumluluğundan kurtulabilmesi ümidiyle, onun adına fakirlere tasadduk ve bağışta bulunmak suretiyle o kişinin kazâya kalmış namaz borçlarının düşürülmesi işlemine “iskât-ı salât” adı verilmektedir. Namaz bedenî bir ibadet olup onun herhangi bir malî bedeli yoktur. Bazı fakihler oruçtaki fidye uygulamasına (bk. el-Bakara 2/184) kıyas ederek namazda da aynı uygulamanın olabileceğine işaret etmişleridir. Fakat bilindiği gibi oruçtaki fidye yaşlılık veya diğer sağlık sorunları dolayısıyla orucu tutmaya fiilen güç yetirememe durumunda söz konusudur. Bu durumun namazda geçerli olmayacağı açıktır. Önceki konularda öğrenildiği üzere îmâya dahi gücü yetmeyenlerden bu farz düşmektedir. Dolayısıyla namaz ibadetinin fidyesi yani malî ve parasal karşılığı yoktur. Şu var ki, bir kimsenin kılamadığı namazlar için fakirlere verilmek üzere belirli mal vasiyet etmesi, bir pişmanlık eseridir, bir istiğfar nişanesidir, bunun varisler tarafından bağışolarak yapılması da bir şefkat, bir iyilikseverlik alâmeti/belirtisidir. Böylece Cenâb-ı Hak’dan ölünün affedilmesi ümit edilmektedir. Bu sebeple bazı Hanefî fakihleri bunu güzel bir işlem olarak görmüşlerdir.