Konu: Fıkıh Literatüründe Temizlik

[D®agon]

Fıkıh literatüründe temizliği ifade etmek için “tahâret”, yer yer de “nezâfet” kelimesi kullanılmaktadır. Ancak tahâret nezâfetten daha kapsamlıdır. Çünkü tahâret, hem maddi ve hakiki pisliklerden (necâset) hem de hükmi kirlilik halinden (hades) temizlenmeyi kapsamaktadır. Hatta bu kelimenin kalbin, gurur, kin, kıskançlık gibi ahlaki ve manevi kirlerden temizlenmeyi de kapsadığı ifade edilmektedir. Nezâfet ise, sadece hakiki ve maddi pisliklerden temizlenmeyi ifade etmektedir. Her iki kelimenin eş anlamlı olarak kullanıldığı da olmaktadır. Dinî literatürde temizlik kavramı, hem necâset denilen maddi, hem hades adı verilen hükmi pisliklerden ve kirlerden temizlenmeyi hem de kalbe hâkim olan ahlaki ve manevi kirleri kapsayacak kadar geniş bir alanı ifade etmektedir. Ancak fıkıh dilinde temizlik kelimesi, daha çok ve doğrudan, maddi ve hükmi pisliklerden temizlenmeyi ifade etmek için kullanılmakta, öncelikli olarak da, beden, elbise ve namaz kılınacak yerin temizliği ile ilgili kuralları anlatmaktadır. Bundan dolayı tahâretin ifade ettiği temizliğe “ibadet amaçlı temizlik” denilmektedir. Dolaylı olarak fıkhın kapsamına dâhil olan ahlaki pisliklerden temizlenme (tezkiye) ise daha çok ahlak ve tasavvuf ilminin konusudur. Buna göre kavram olarak temizlik (tahâret), hakiki pisliklerin giderilmesi ve hükmi kirliliklerin kaldırılmasıdır. Hükmi temizlik aynı zamanda maddi temizliği de kapsamaktadır. Beden, elbise ve namaz kılınacak yerden hakiki pisliklerin giderilmesine “necâsetten tahâret” denilir. Abdestsizlik, cünüplük, hayız (aybaşı) ve nifas (loğusalık) durumlarında insanda meydana geldiği düşünülen pisliklerin kaldırılmasına ise “hadesten tahâret” adı verilir. “Dinî temizlik" ifadesi, hem maddi (dış) temizlik hem manevi (iç) temizlik hem de ibadet için öngörülen hükmi temizlik çeşidini kapsamaktadır. İbadet için öngörülen temizliğin “hükmi temizlik” olarak adlandırılıp ona “gerçek temizlik” karşıtı bir anlam yüklenilmesi bütünüyle doğru değildir. Çünkü abdest ve gusül, esasen ibadet amaçlı temizlikler olsalar da gerçek temizliği de içermektedirler. Buna göre “hükmi temizlik” tabirini sadece teyemmüm için kullanmak daha uygundur. Çünkü teyemmüm, ibadet amaçlı sembolik bir dinî temizlik şekli olup gerçek temizlik anlam ve niteliği taşımamaktadır.