Konu: Kureyşlilerin Yeni Dine Karşı Çıkmalarının Sebepleri

[Ders Hocası]

Kureyşli müşriklerin Hz. Muhammed’in getirdiği mesaja karşı çıkmalarının çeşitli sebepleri vardı: 1. Müşriklerin ileri gelenleri toplum içindeki statülerini ve nüfuzlarını kaybetmek istemiyorlardı. Zira İslâm insanlar arasında bir ayırım yapmıyor; köle ile efendiyi insan olmaları hasebiyle eşit görüyordu. 2. Araplar tutucu bir kavimdi. Din anlayışlarının meşruiyetini atalarının dinî tercihlerinde görürlerdi. Onlar için atalarının dini doğru olanıydı. Müşrikler, “Doğrusu biz babalarımızı bir din üzerinde bulduk, biz de onların izlerinden gitmekteyiz.” (Zuhruf 43/22) diyorlardı. İslâm’ın inanç sistemi müşriklerin inancına benzemiyordu. Her şeyden önce onların hayatlarında önemli bir yere sahip olan yarı tanrısal güçleri temsil eden putları reddeden bir dinle karşı karşıya idiler. Öyle bir din ki, Allah dışında hiçbir varlığın ilahî gücünü kabul etmiyordu. Öte yandan Hz. Muhammed’in getirdiği din, ahiret hayatının varlığına ve ilahî adaletin ahirette sağlanacağına inanılmasını istiyordu. 3. Arapların kabileci bir toplum olmaları Hz. Peygamber'in getirdiği dini kabul etmelerinin önündeki en önemli engellerden birisiydi. Bir Arap kabilesinin kimliğiyle yaşadığı için kolay kolay kabilenin görüşünün dışına çıkamıyordu. Bu durum onun kabilesi tarafından korumasız bırakılmasına neden olurdu. Kabilesinin korumasından mahrum bırakılmış bir insanın ise Arap toplumunda yaşama şansı olmazdı. Varlığını devam ettirebilmesi için başka bir kabileye sığınması gerekirdi. Bu da o kabilenin kimliğini kullanması anlamına gelirdi. İşte bu kabilecilik yüzünden Ebû Cehil Hz. Peygamber'in nübüvvetini kabul etmeyi Hâşimoğullarının üstünlüğü olarak değerlendirmiş ve bu meseleyi Mahzumoğullarıyla Hâşimoğulları arasındaki rekabet çerçevesinde ele almıştır. Ebû Cehil, kabile rekabetinin dinî tercihte de belirleyici olduğunu şu sözleriyle ifade etmiştir: “Bugüne kadar Abdümenâfoğullarıyla şan ve şeref için çekiştik. Onlar insanlara yemek yedirdiler, biz de yedirdik. Onlar sorumluluk yüklendiler, biz de yüklendik. Onlar bağışta bulundular, biz de bulunduk. Bizlerle onlar başa baş giden yarış atları durumuna gelince, ‘Bizim aramızda kendisine vahiy gelen bir peygamber var.’ dediler. Biz bunun dengine nasıl sahip olacağız? Allah’a yemin ederim ki, asla onu tasdik etmeyeceğiz.” (İbn Hişam, I, 338). 4. Mekkeli müşrikler açısından ticaret, hayatî bir öneme sahipti. Kâbe’de müşriklerin saygı duydukları birçok put vardı. Araplar, bu putlara ibadet etmek ve hac yapmak amacıyla her yıl Mekke’ye giderlerdi. Hac mevsiminde kurulan panayırlarda ticaret yapılıyordu. Bundan dolayı hac ibadeti ve putlara gösterilen saygı Mekke’nin ticaret hayatı için çok önemliydi. Müşrikler ekonomik açıdan zarar görmek istemiyorlardı. 5. Müşrik Araplar, kendilerine liderlik yapacak bir kişinin zengin ya da güçlü olmasını isterlerdi. Hz. Peygamber zengin olmadığı gibi bir kabilenin lideri de değildi. Kur’ân’ın haber verdiğine göre müşrikler, “Bu Kur’ân iki şehrin birinden bir büyük adama indirilmeli değil miydi?” (Zuhruf 43/31) diyorlardı. Bu sözleriyle peygamber olmak istemelerinden çok Hz. Muhammed’in peygamber olmasının imkânsız olduğunu dillendiriyorlardı. Hz. Muhammed’in tebliğinin ilk muhatapları olan Kureyşliler arasında, özellikle sosyal ve siyasî statüleri ile ellerindeki ekonomik gücü kaybetme korkusu yaşayanlar tebliğ edilen yeni dine tepki gösterdiler. Gençler ise Hz. Peygamber’i dinlemeye daha istekliydiler. Nitekim ona şiddetle tepki gösteren bazı müşriklerin çocuklarından Müslüman olanlar vardı.