Konu: Doğu-Batı Kitap Kaplarındaki Belirgin Farklar

[Ders Hocası]

Kitap ciltleme usulü Doğu’da yayılan bütün İslâm coğrafyasında esas itibarıyla aynıdır, ancak ayrıntılarda farklılıklar görülür. Bundan dolayı adını Doğu cildi olarak yönlendirip, Batı tarzı ciltle aralarında bir karşılaştırma yapılırsa: Kitap gövdesiyle üst ve alt kabın boyları Doğu cildinde aynı olup Batı cildinde kap sırt dışındaki üç tarafından birkaç milimetre taşkınlık gösterir. Çünkü Batı ciltleri rafa dik olarak konulurken kitabın gövdesinin sürtünme ihtimali fazladır. Doğu’da ise kitap rafa yatık durumda, birkaç adedi, biri diğerine ağırlık vermeyecek şekilde üst üste yerleştirilir. Şîrâze, Doğu ciltlerinde örme usulüyle yapılır. Eskiden Batı cildinde de böyleyken, ciltleme sanayiinden sonra şerit halinde hazır alınıp kitap sırtının üst ve altına yapıştırılmıştır. Batı cildinde üst ve alt kaplarla sırt birlikte hazırlanır, kitap gövdesi yan kâğıdı yardımıyla kap içine yapıştırılır. Doğu’da üst ve alt kap ayrı ayrı taslanıp, sırt (dip) için geniş bırakılmış deri uzantıları (muhat payı) buraya yapıştırılarak tutturulur (“Kuşatma payı” mânasına gelen muhat payı cilt sanatına dair yakın zamanlarda yapılan bütün neşriyatta mukat payı imlâsıyla yazılmıştır). Batı kitap cildi sırta yapışmadan bombeli olarak bırakılır. Doğu’da ise deri sırt (dip), kitap gövdesine yapışık ve düzdür; herhangi bir yazı veya desen bulunduğuna ender rastlanır. Batı cildinde üst ve alt kapların birbiriyle aynı olmasına karşılık, Doğu’da alt kaba bağlı olarak kitabın boğaz kısmını örten sertâb ve bunun devamında ise ucu üçgen biçimli mıkleb kısımları bulunur. Bu ilâvelerin yapılmadığı kitaplar da vardır.