Konu: Valf (Supap) - Ansiklopedik Bilgi

[kardelen]

Alm. Ventil (n), Fr. Clapet (m), İng. Valve. Bir boru tesisatındaki akışkanın hareketini kullanma bölümlerinin ihtiyacına göre ayarlamaya yarayan âlet. Supap ve vanalara da valf adı verilmektedir. Supap, yay yardımıyla gergin tutulup yatağın düzlemine dik olarak gidip gelme hareketi yaparak bir akışkanın geçişini ayarlamaya yarayan kapağa denir. Sıvı ve gaz gibi maddelerin geçmesine yol veren, fakat geri dönmesini önleyen kapaktır. Supap genellikle taşıt lastiklerinde, buhar kazanlarında, patlarlı motorlarda kullanılır. Silindir içine havanın alınmasını ve yanmış gazların dışarı atılmasını sağlayan mekanik bir parçadır. Çalıştıkları ortamlarda çok yüksek sıcaklıklar olması sebebiyle uzama yaparlar, işte sübap ayarı bunun için yapılmaktadır. Ayar yapılırken biraz boşluk yapılmalıdır. Bütün motorların subap ayar değerleri farklıdır, kataloğuna bakmak gerekir. Ayrıca subap ayarı motor soğukken yapılır bunun için sentil denilen milimetrik ya da inc cinsinden ayar bıçağı bulunur. Kitapçıktan bu değerin kaç olduğu ve motorun silindir sayısına göre ateşleme sırası bulunmalıdır. Ayar yapılacak silindirin pistonu sıkıştırma pozisyonuna yani egzoz sübapı kapanıp emme subapı açılıncaya kadar volan anahtar yardımıyla ağır ağır çevirilir. Subaplar anlatılan duruma gelince volan tarafına bir işaret konulur ve 360 derece çevrilerek bırakılır. Sentez subap aralığına sokulur. Her iki yüzeye hafifçe deyiyorsa ayar iyidir. Değilse tornavida yardımıyla ayar tekrar yapılır. Sentez subap aralığında ne çok sıkı nede çok gevşek geçmelidir. Gevşek olursa verim düşer. Bu kontrol ayrı ayrı yapılmalıdır. Emme ve egzoz subap ayarları farklı olabilir. 4 zamanlı motorlarda en çok kullanılanlar mantar tipi subaplardır. Subapların görevi subap portlarını açıp kapamaktır. Eğer portlar hep açık kalırsa yanma odasında patlayan yakıt portlar yoluyla çıkar. Patlama pistonu aşağı itebilmek için hep yanma odasında tutlmalıdır. Subaplar doğru zamanda açılıp kapanmak üzere ayarlanmıştır. Biri yakıt ve hava karışımını içeri alır (emme supap) ve kapanır. Yakıt patlayıp pistonu aşağı ittikten sonra diğer supap egsozu dışarı atar. Diğer sübaplar ise tek gömlekli, çift gömlekli ve döner tip subaplardır. Günümüzde bunlar artık kullanılmamaktadır. İçten yanmalı 4 zamanlı motorlarda her silindirde normalde 2 adet bulunur. Birisi emme valfi (subabı) diğeri egzoz valfi (subapı). Emme valfinden yakıt-hava karışımı silindir bloğuna (yanma odası içine) püskürtülür. Egzoz valfinden ise blokta ateşleme sonunda ortaya çıkan gaz dışarı atılır. Silindir başına toplam 4 adet valf (subap)bulunan motorlarda vardır. 2 Emme, 2 egzoz. Normalde emme sübabı 1. zamanda silindire hava-yakıt karışımını vermek için açılır. Egzoz subapı ise 4. zamanda silindirde bulunan açığa çıkmış CO2 gazını atmak için açılır. Subap ayarı Motor çalışma sıcaklığına ulaştığında, supap sistemindeki parçalar da ısınırlar. Isınan parçalarda meydana gelen genleşme ve büyüme, subapların açık kalmasına sebep olur. Yuvalarına tam olarak oturmayan subaplar, soğumaz ve aşırı ısınarak zarar görebilirler. Ayrıca yuvasına oturamayan supap, kompresyon kaçıracağı için motor gücünün düşmesine de sebep olur. Supap ayarları bozuksa, ayarları olması gereken değerlerde değilse belli bir ses ile kendini ele verir. Bu seslerden ayar yapılması gerektiğini anlaşılabilir. Subab ayarlarının kontrolü içinde mutlaka bu ses beklenmemelidir. Zira olması gereken değerden sıkı bir haldeler ise ses gelmediği halde yine ayar gerekir. Manuelde yazılı zaman ve periotlarda kontrolü yapılmalı, aşağıda gösterilen aparatla boşlukların olması gereken değerde olması kontrol edilmelidir. Sesin gelmesi, piyano (Subab iten mekanizma) ile subab arasında boşluğun fazla olmasından kaynaklanır. Bununla beraber bu boşluğun hiç olmamasıda kabul edilemez. Özet olarak subap ve pianolar arasında her motosiklet modeli için belli bir boşluk değeri olmalıdır. Piyanoların subaplarla tamamen temas halinde olması gereken boşlukta olmaması sebebi ile yataklarına tam oturmayan subaplar, kompresyon kaçaklarına sebep olmaktadır. Piyanoların supaplara olan mesafesi ise açıksa, subapları yeterli itemezler ve bundan dolayı karışım düzgün ve sağlıklı olarak yanma odasına iletilmezler. Son olarak motorun soğuk iken zor çalışması, rölantide stop etme durumları çekişin yetersiz olması sübap ayarlarının bozulduğuna işaret olabilir. Manuelde belirtilen zamanda ve kullanım şartlarınızın durumuna göre subap ayarlarınızı kontrol etmekte fayda vardır. [b]Subap yapımında kullanılan malzemeler[/b] Günümüzdeki modern  devirli yüksek kompresyonlu motorlarda subapların uzun ömürlü olmaları ve görevlerini tam yapabilmeleri yüksek ısıya dayanıklı özel çelik alaşımlarından yapılırlar emme subapları genellikle krom nikelli çelik alaşımlarından egzoz subapları ise ısıya dayanıklı stellit denilen çelik alaşımlardan yapılırlar. Bazı motorlarda herikisi de aynı malzemeden yapılırlar. (egsoz subapları krom kobaltlı, silisyum wolfromlu krom, nikel, wolfromlu özel çeliklerden yapılır.) Bazı subap tiplerinde ise içleri tabladan sapa kadar delik olup içerisine kristalize sodyum konur. 95º de sıvı hale geçen sodyum ısıyı çelikten daha fazla ileterek subapların ömrünü arttırır. Bu tür subaplar ağır iş makinaları ile ve hava ile soğutulan uçak motorlarında çok kullanılır. Subap yuvaları Silindir bloğu veya kapağındaki subap yuvaları silindirin yanma odalarına açılan ağız deliği yüzeyini teşkil eder. Bu yuvaların uzun süre görevlerini yapabilmeleri için ısıya, aşınmaya, korozyona ve subapların açıp kapanması sonucu oluşan basınca dayanıklı olması gerekir. Subap yuvalarının motorun çalışma şartlarına uyabilmeleri için genellikle silindir bloğundan yada silindir kapağından ayrı bir malzeme olarak yapılırlar. Bu bileşik şeklindeki parçaya baga denir. Bagalar gri fonttan özel çelik alaşımlarından yada stellitten yapılırlar gri font dökme demir silindir kapak veya bloklarında yekpare olarak yapılabilirler. Subap kılavuzları Subapların kendi eksenlerind ve düzenli şekilde çalışmasını sağlayan parçalara subap kılavuzu denir. Eski motorlarda silindir bloğu veya kapağı üzerine bir delik delinerek hassas şekilde raybalayarak yapılırlardı. Subap sapları da bir motor için üç ayrı çapta yapılıp aşınınca uygun çapa raybalanıp yeni subap takılırdı. Günümüz motorlarında ise kaval şeklinde olup yuvalarına çakılırlar aşınınca eski kılavuz çıkarılıp yenisi takılır. Egzoz gazlarının bu kısımdan kaçmasını ve emme subaplarından silindirlere yağ kaçması önlenir. Ayrıca faturalı kılavuzlarda yapılamaktadır. Egzoz subap kılavuzlarında faturalı uç yukarı gelecek şekilde takılarak subap sapı sıcaktan korunur. Emme subaplarında ise fatura aşağı gelecek şekilde takılır böylece subap sapına fazla yağ gitmesi engellenir. Gri dökme demirlerden çelik alaşımlardan yapılır. Subap yayları Subaplar yuvalarını subap yayları vasıtasıyla oturur. Kam milinin dönüşü ile açılır yüksek kaliteli yay çeliğinden yapılmıştır. Basıncı normal olarak üzerine alabilmeleri için uçları tesviye edilmiştir. Paslanmaları önlemek için ise renkli boya veya saf vernik sürülür. Bazılarında ise kaplama yapılmıştır. Kromaj nikelaj vb. Genellikle vasıta motorlarında her subapta iç içe geçirilmiş 2-3 yay vardır. Nedeni yay kesitinin ince olması ve basıncın eşit şekilde dağılmasını sağlamaktır. Takılması: Genellikle sarımlar bir tarafında daha sıkı olur. Bu taraf yanma odasına gelecek şekilde takılır. Dikkat edilecek diğer nokta yayların iyi oturmasıdır aksi halde hem ses yapar hem de subapların deforme olmasına neden olur. Yay tansiyonları zamanla kontrol edilmeli katalog değerlerine uymuyorsa  ve kırıksa değiştirilmelidir. Aksi halde subaplar kamı takip edemez. Motor düzensiz çalışır. Subap itecekleri Kam mili ile subap arasında irtibat görevi görürüler mekanik ve hidrolik olmak üzere ikiye ayrılırlar. Mekanik itecekler: I ve L tipi motorlarda kullanılan itecekler görevi aynı olmakla birlikte yapılış şekillerinde değişiklikler vardır L tipi motorlarda subap itecekleri genellikle üzerlerindeki ayar cıvataları vasıtasıyla subap boşluk ayrı yapılır. Bu itecekler de ya kendi kendine sıkışma tipi ya tespit somununu  ile kontra etme imkanı olan iticiler veya bazı Ford ve merküri arabalarında ayar edilmeyen subap itecekleri bulunur bunlarda ise motor montaj sırasında subaplar taşlanarak boşluk vcerilir. Üstten subaplı motorlarda ise subap iteceği ve onun içerisine basarak külbütör arasında kalan itme çubuğu kullanılır. Bunlarda subap ayarı külbütör parmağından yapılır. İtecekle subap arası boşluk ayarlanır. Subap itecekleri subap kılavuzu gibi kılavuzlar içerisinde çalışır. Boşluk 0,002’’ geçmemelidir. Hidrolik sübap iticileri: Bütün sübap iticileri içerisinde yağ bulunduğundan sürekli subaplarla temas halinde olduklarından subaplar sessiz ve düzenli çalışır ayar gerektirmezler sadece montaj sırasında vidası sonuna kadar sıkılır ve sonra iki tur genişletilir subaplar daha sonra ayarlanmaz. Yalnız zamanla hidrolik iticinin plancıları sızdırıp yağ kaçırır. Ses yapar yenilenmesi gerekir. Normal şartlarda temiz olmalı sıkışma yapmamalıdır. Külbütör meknizması: (İtici çubuklar) üstten I tipi sübaplı motorlarda, sübap iticisi ile külbütör manivelası arasında bulunur. Sübap iticisinden aldığı kam hareketini külbütor manivelasına iletir. İtici çubuklar içi boş özel çelik alaşımından yapılmış olup iki baş şişirilip bombeleştirilmiştir. Külbütör mili içi boş silindirik boru şeklinde olup iki baş kısma birer tapa konularak kapatılmıştır. Üzerlerinde külbütör manivelaları vardır. Subaplara basabilmesi için eksenleme işini gören orada yaylar vardır. Külbütör manivelalarının yeri söküp takarken karıştırılmamalı aksi halde subaplara tam basmazlar külbütör manivelalarının subaplara temas eden kısmına ayar vidası ve tesbit somunu yerleştirilmiştir buradan subap boşluk ayarı yapılır. Külbütör sistemleri değişik şekilde yapılırlar. Örneğin küresel mafsallı düzende boydan boya mil yoktur sadece bir özel saplama ile kapağa tutturulmuştur subap ayarı bu özel saptamanın somununu sıkıp gevşetmekle sağlanınr.