Konu: Klasik Osmanlı Cildinin Bölümleri

[Ders Hocası]

[b]Üst Kab:[/b] Osmanlı Türklerinde kitabın başladığı sayfaların önündeki kaba [b]"üst kab"[/b] denir. [b]Alt kab:[/b] Kitabın sayfalarının bittiği yere [b]"alt kab"[/b] denir. [b]Şemse:[/b] Kab üzerine kalıp yardımıyla basılan bölümler: [b]Şemse:[/b] Şekilli bölüme denir. [b]Salbek (selbek) :[/b] Şemsenin üstünde ve altında kalan boşlıkları doldurmak için buralara eklenen parçalara Salbek denir. [b]Köşebent:[/b] Bir kapta, şemse ve salbekin dışında tabii deri olarak bırakılan boşluktan sonraki dört köşeyi bağlayıcı nitelikte yer alan bölümlere köşebend denilir. Şemse, salbek ve köşebend bölümlerinin kenarları önceleri düz bırakılırken, zamanla dendan denilen yuvarlak çıkıntılarla daha cazip hale getirilmiş, bunların çukur yerlerine zermürekkeple küçük tığlar çekilmiştir. Kitap kabının üstü anlatıldığı şekilde bırakılabileceği gibi, dışına kenar suyu da getirilebilir. Kenar suyundaki desenler kesintisiz işlendiyse yekpâre su, yuvarlak veya mekik biçimli şekillerle bölündüyse parçalı su (paftalı su) adını alır. Desen yerine hat kullanıldığında buna da kitâbeli su denilir. Kenar suyunun iki tarafındaki altın cedvellere çekiçle zencerek demiri vurularak, bunun ucundaki kabartma zencerek şeklinin kap üstüne çerçeve şekliyle çıkması sağlanır. Alışılagelmiş ölçülerden büyük olan kitaplara kap taslanırken, bir yerine iki kenar suyu konulabilir (taslamak, en başından itibaren kabın üzerinde yapılan sanat uygulamaları için kullanılan Türkçe bir mücellitlik tabiridir). Kitap yüksekliğinde hâlâ fazlalık kaldıysa, sadece üst ve alta takoz adıyla anılan ek kenar suyu konularak bu boşluk kapatılabilir. [b]Mıkleb:[/b] Alt kaba bağlı olarak pek çok kitap kabında görülen beşgen şekilli kısım mıkleb adıyla bilinir. Mıkleb eskiden numara konulmadan bırakılan sayfaların arasına katlanıp yerleştirilerek, okuma sırasında nerede kalındığına işaret oluşturur. Ayraç gibi kullanılmadığı zamanlarda kitap gövdesiyle üst kap arasına kıstırılır. Mıklebin üstünde de kaptaki desen kalıpları aynen kullanılır. Fakat şemse kalıbı mıklebe sığmayacağı için ya kısmen aynı, yahut bir başka yuvarlak küçük kalıp basılır; buna mıkleb şemsesi denilir. Miklebin sağlıklı ölçüsü şudur: Üst kabın üzerine kapatıldığı zaman, çıkıntısı şemsenin tam ortasıyla buluşmalıdır. [b]Sertâb:[/b] Kitabın boğaz adı verilen kalınlığı ölçüsünde genişliği bulunan kısım da, miklebi alt kaba bağlayan sertâbdır. Sertâb, kitabın boğazını dış tesirlerden de korur. Bu kısmın rahat hareketlendirilmesini temin için her iki uzun kenarında bırakılan, deriden ibaret yumuşak kısımlara dudak denilir. Mushaflardaki sertâbın dışına desenli kalıp basılabildiği gibi “Ona ancak temizlenenler dokunabilir” meâlindeki Kur’ân-ı Kerîm âyetinin (el-Vâkıa 56- /79) yazılıp kalıpla basılması âdet haline gelmiştir. [img width=300 height=230]http://www.uyanangenclik.com/gallery/13934_10_01_18_3_39_21.png[/img] [b]Mıkleb nedir? Ne maksatla kullanılır? [/b] Alt kaba bağlı olan ve ayraç vazifesi gören beşgen biçimli kap uzantısı.