Konu: İlahiyat 1. Sınıf - İslam Sanatları Tarihi - Ünite 7 - Konu Anlatımı

[Ders Hocası]

Cilt ve Ebru Sanatı 1. En eski kitap malzemesi olarak papirüsten sonra terbiye edilmiş deri (parşömen) ve nihayet kağıt kullanılmıştır 2. Sanatın uygulanmasına Türkçe de teclid mesleğe ciltcilik bunu meslek edinenlere de mücellid denir. 3. Osmanlı Türklerin de kitabın başladığı sayfaların önündeki kaba ‘’ üst kap’’ bittiği yerdekine de ‘’alt kap’’ adı verilir 4. Ortadaki beyzi (yumurtamsı) şekilli bölüme şemse denir. 5. Kitap boyu kareden dikdörtgene dönüştükten sonra şemsenin şekli yumurtamsıya çevrilmiş olsada üstünde ve altında kalan boşlukları doldurmak için buralara eklenen parçalara salbek (selbek) adı verilmiştir. Bunun Sadberk ( yüz yaprak ) kelimesinden doğduğunu söyleyenler vardır. 6. Bir kapta şemse ve salbekin dışında tabii deri olarak bırakılan boşluktan sonraki dört köşeyi bağlayıcı nitelikte yer alan bölümlere köşebend denir. Şemse salbek ve köşebend bölümlerinin kenarları önceleri düz bırakılırken zamanla dendan denilen yuvarlak çıkıntılarla daha cazip hale getirilmiştir. 7. Alt kaba bağlı olarak pek çok kitap kabından görülen beşgen şekilli kısım Mikleb adıyla bilinir. Mikleb eskiden numara konulmadan bırakılan sayfaların arasına katlanıp yerleştirilerek, okuma sırasında nerede kalındığına işaret oluşturur. 8. Kitab ciltlenirken ilk iş olarak sahtiyan (keçi derisi) veya meşin (koyun derisi ) hangi deri cinsi tercih edilecekse debbağhanede önceden temizlenip kahverengi siyah vişneçürüğü veya ördekbaşı yeşili bir renge ılık banyoda boyanmış olmalıdır. Kap için seçilen deri mermer üzerinde ıslak vasatta bıçkı denilen alet yardımıyla iç tarafından yanlamasına tıraş edilerek kağıt gibi inceltilir. 9. Deri yapıştırılmasında çiriş tozuyla hazırlanan bir tutkal kullanılır. 10. Fırçayla zermürekkep kullanılarak deri üzerine işleme tarzında gerçekleştirilen yazma kapların ön hazırlığı bu usuldedir. 11. Murakka germe işlemiyle mukavva elde edilir. 12. Gömme şemse için kullanılacak kalıpların hazırlanmasında tarrah deniken sanatkarlar tarafından desenlerinin çizilmesiyle başlanır. 13. Evvelden hazırlanmış olan kaplar dipteki uzantılarından kitabın sırtına önce alt kap sonrada üst kap sırasıyla bağlanır. Bunun için cendere denilen alet kullanılır. 14. Ezilip jelatinli suyla karıştırılarak elde edilen zermürekkep ( altın mürekkebi ) ile deriyle kaplanmış kabın üzerine fırçayla desenler işlenip parlatılır.Bunlara yazma kap veya yazma cilt denir. 15. Sayfa 154-155 oku. 16. Türklerde cilt sanatının 2 safhası vardır. İslamiyete giriş öncesi – İslamiyet sonrası 17. Dericiliğin kitap kaplarından kullanılışı Mısırlı Hıristiyan Koptlarla başlamıştır. 18. İslamda böyle sanatlara önem verilmesinin sebebi Kur’an ın en güzel şekliye Mushaf haline getirilebilmesi içindir. 19. Kitaphane ismiyle kurulan sanat atolyesini Timurun torunu baysungur kurmuştur. 20. Sair sanatları da içine alan ehl i hiref(sanat ehli) teşkilatına ‘’Cemaat – i Mücellidan – ı Hassa ‘’ (padişaha ait mücellitler) adıyla anılan mücellitler, şakirdler (çırakları) ile sanatlarını icra ederlerdi. 21. Sermücellit = Mücellitbaşı . Bazı sermücellitler : Yedikuleli Alaeddin , Mehmet çelebi , Süleyman çelebi(xvı yüzyıl ) - Karaahmet , abdi , Mehmet yadigar , pir davud , Cafer eyyubi , Ali Yusuf Süleyman(xvıı yüzyıl) , hasan , mehmed halife(xvııı yüzyıl) 22. Rugani kap yapanlar: Yusuf mısri , Ali Üküdari , Ahmed Hazine , Çakeri xvııı yüzyıl 23. Ebru kitreli su üzerine serpilen boyalarla bezenmiş kağı ve bunu hazırlama sanatıdır. 24. Çin de liu – Japonya da suminagashi – İran da ebrbad adıyla anılır. 25. Kitreli suyun üstüne serpilen renklerin birbirine karışmadan yayılması için sığır ödü kullanılır. 26. Her yeni atılan renk, içindeki öd miktarına göre daha evvel atılanları itip sıkıştırarak kendisine yer, bu tarzdaki ebruya ‘’ battal ebrusu’’ denir. 27. Aynı tarzın somaki mermerini hatırlatan renkle yapılan cinsine ‘’ somaki ebrusu denir ‘’ 28. Sayfa 162 oku. 29. Eski yazma kitaplarda kağıttaki yazı sahasının ayrı etrafının ayrı renge boyanmasına akkase böyle kağıtlara akkaseli kağıt denir. 30. Yazılı ebruyu ilk bulan Şebek Mehmet Efendidir. 31. Hatib ebrusu sunun isim sebebi Hatib Mehmed efendi dir. 32. Hazarfen İbrahim edhem efendi hazarfen(bin sanat sahibi) lakabıyla anılır.