Konu: Ahlâkî Hastalıkların İyileştirilmesinde Genel İlkeler

[D®agon]

İslâm ahlâkçıları, aralarında farklılıklar olmasına rağmen, genel olarak önce hastalıkların sebeplerini, sonra hastalıkları daha sonrada tek tek bunların tedavi metotlarını açıklar. Biz sadece genel tedavi prensiplerinden söz etmek istiyoruz. Ahlâkçılar cismani ve ruhani tıp arasında ayrım yaptıktan sonra, reziletler konusunun ruhani hekimliğin konusu olduğuna dikkat çekerler. Hastalıkları tedavi etmede öncelikle hastalığın cinsinin ve her cinsin sebebi ve alametinin bilinmesi, her hastalığın nasıl tedavi edileceğinin ve hastalığın sebebinin ne ile yok edileceğinin açıklanması bir kanundur. Ahlâkî hastalıkların meydana gelme sebebi beden ve nefistir. Beden ile ruh arasında son derece kuvvetli bir bağ vardır. Bu bağın kuvvetli olması dolayısıyla ruh ve beden arasındaki etkilenme hastalıklar konusunda da söz konusudur. Ruh, öfkelendiği zaman bedenin kızarması ve ateşinin yükselmesi; ruh aşık olduğunda bedenin sararması ve aşığını gördüğünde istemeden bedenin titremesi bu etkilere örnek verilebilir. Bedensel hastalıklar, bedensel tıp ile tedavi edildiği gibi nefsten ve nefsin alışkanlıklarından kaynaklanan hastalıklar da ahlâk ilmi yani ruhanî tıp ile tedavi edilmelidir. Güzel fiilleri deneyime katmak ve övgü yani onaysızlık durumunu gidermek suretiyle nefsi güçlendirmek ve kötü huyu terk ettirmek reziletlerden kurtulmanın ilk basamağıdır. Nefsinin kötü ahlâktan kaçınması için, beğenilmeyen huy ve kötü fiillerden uzak durulması gerekir. Ruhun bir bakıma alışkanlık veya meleke kazanması için doğru eyleme nefis alıştırılmalıdır. İslâm ahlâkçıları, nefse yerleşmiş giderilmesi çok zor olan reziletleri, zıddı olan rezileti kullanarak gidermeyi böylece de orta yolu bulmanın imkânını aralamayı önerir. Örneğin cimrilik reziletini yok etmek için zıddı olan israf reziletini kullanma sayesinde bir tür normalleşme sağlanabilir. Tıpkı tıpta bir zehrin panzehrinin olması gibi. Ancak bu sadece yerleşmiş olan bir alışkanlığı adeta sarsıp kımıldatmak içindir. Zira zıttı olan reziletin de yerleşik bir adet haline gelmesi mümkündür. Bu bakımdan dikkat gerektiren bir alıştırma sürecidir. Bütün bu açıklamalar bir yana, faziletler konusunu anlatırken temel erdem veya “orta erdem” olarak adaletin önemini belirtmiştik. Adalet erdemi ile de “tevhid” arasındaki bağlantıya temas etmiştik. Bu bağlamda ibadetin önemine de işaret etmiştik. Reziletlerin tedavisinde de bu yol haritası kılavuz olabilir. Bir kere adaletin zıddı olan zulüm parçalanmışlık ve ruhun küçülmesi, dahası sınırların ihlal olmasıdır. Odaklanmanın kaybedilmesi adaletin ibresinin yitirilmesidir. İlkin, odaklanmayı sağlamak için farkındalık kazanımı önemlidir. Ruhun itki güçlerinin sağaltılması için tedbirler alınmalıdır. Mesela şehvet hastalığında sınırı bulmada yeme içme konusunda da sınırlar konulmalıdır. İnsanın kendini fark etmesinde ritüeller ve ibadetler odaklanma görevi görebilir. Dahası insanın varlık hiyerarşindeki kendi yerini görmesi, en şerefli varlık olduğunu idrak edebilmesi kelimenin tam anlamıyla adalettir. İbadetlerin maksadı da bu farkındalığı kazandırmaktır. Bunun için olmalı ki, ihtida olaylarında (din değiştirme/İslâm’a girme) eskiden reziletler içinde olan kişi, zamanla sınırı bulmaya başlamaktadır. Çünkü bedene ruh hayat verdiği gibi, ruha da iman hayat verir. Bu ışığın ve güvenin uyandırılması gerekmektedir. Işık uyanınca karanlık ortadan kalkmaya başlar.