Konu: Ahlâkî Hastalıklar

[D®agon]

İslâm ahlâkçıları ruhanî hastalıkların rezilet olduğunu belirtir. Dolaysıyla onlara hastalık gözüyle bakarlar. Genellikle ahlâkçılar basit hastalıkların altında bu hastalıkların birbirleri ile birleşip karışmasından başka hastalıkların meydana geldiğini belirtirler. Sayılamayacak kadar çok olan bu hastalıkların kaynağı bu yalın, birleşmemiş hastalıklardır. Dolayısıyla basit hastalıklar anlaşılınca diğerleri de kolayca anlaşılabilir. [b]Basit Hastalıklar[/b] [b]1) Temyiz Gücünün Hastalıkları[/b] (a) Fazlalık yönünde: Temyiz gücünün ifratı nazarî hikmet veya amelî hikmette meydana gelmesine göre ikiye ayrılır. (1) Nazarî hikmette aşırılık iki kısımdır. (la). Araştırmada sınırı aşıp tartışma ve anlatmada mübalağa etmek. Kınalızâde bunun inceden inceye araştırma olmadığını düşünmektedir. (lb). Soyut konularda duyularla hükmetmek. Bu şeytana itaat, vehim, akıl ve düşüncenin atıl kalmasından doğar. (2) Amelî hikmette meydana gelen fazlalık tümellerde ve tikellerde olmak üzere ikiye ayrılır. (2a) Amelî hikmetteki fazlalık, tikellerde meydana gelirse ona hilekârlık, kurnazlık ve kötülük denir. (2b) Amelî hikmetteki fazlalık; tümellerde meydana gelirse ona dehâ denir. (b) Eksiklik yönünde: Temyiz gücünün eksikliği de nazarî ve amelî hikmette olana göre ikiye ayrılır. (1) Nazarî hikmetteki eksiklik, düşüncenin gerekli olan dereceden eksik olmasıdır. Buna dar kafalılık denilir. (2) Amelî hikmette olan eksikliğe eblehlik veya bönlük denilir. [b]2) Öfke Gücünün Hastalıkları[/b] (a) Fazlalık yönünde: Aşırı kızgınlık, intikam ve yersiz hiddettir; yırtıcı hayvanlar ve haşaratlar gibi akıl ve dinin ölçülerini aşıp insanlara ve hayvanlara eziyet etmeye teşebbüs etmektir. (b) Eksiklik yönünde: Gayretsiz, korkak ve yüreksiz olduğu için işlerinin idaresinin bozulmasıdır. [b]3) Arzu Gücünün Hastalıkları[/b] (a) Fazlalık yönünde: Yeme, içme ve cinsel birleşme konularında son derece hırslı ve kötülük içinde olmak; böylece aklın ve dinin ölçülerini aşmak, itidal sınırının dışına yönelmektir. (b) Eksiklik yönünde: Yaşamak için gerekli olanları kazanma ve helal lokmayı isteme konusunda sebepsiz yere tembellik yapmak, neslin bekası ve ümmetin çoğalmasını sağlayan çabalardan gereksiz yere uzak durmak veya vazgeçmektir. [b]Bileşik Hastalıklar[/b] [b]1) Temyiz Gücünün Hastalıkları[/b] (a) Fazlalık yönünde: Şaşkınlık (hayret), (b) Eksiklik yönünde: Basit cahillik [b]2) Öfke Gücünün Hastalıkları[/b] (a) Fazlalık yönünde: Öfke (b) Eksiklik yönünde: Korkaklık [b]3) Arzu Gücünün Hastalıkları[/b] (a) Fazlalık yönünde: Arzunun fazlalığı (şehvet hastalığı) (b) Eksiklik yönünde: Tembellik Üzüntü Kıskançlık