Konu: Büyük Ünlü Uyumu

[Bilgecan]

[size=12pt]Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü [b](a, ı, o, u)[/b] bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü [b](e, i, ö, ü) [/b]bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur: adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük vb. Büyük ünlü uyumuna aykırı olan Türkçe kelimeler de var­dır: anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman vb. [b]Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: [/b] ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret vb. [b]Bitişik yazılan birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: [/b] açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli vb. [b]-gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz: [/b] akşam-leyin, bakla-­gil-ler, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor vb. [b]-daş (-taş) eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz: [/b] din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daş vb. [b]-ki aitlik eki büyük ünlü uyumuna uymaz: [/b] akşamki, duvardaki, karşıki, onunki, yarınki, yoldaki vb. [b]Büyük ünlü uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından son hecenin ünlüsüne uyar: [/b] adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık vb. [b]Bazı alıntı kelimelerde ekler bu uyuma girmez: [/b] idrak-i, meçhul-e, mentol-de, sembol-ler vb. [b]Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın son sesleri ince söylenen bazı alıntı kelimeler ince ünlülü ekler alır: [/b] alkol / alkolü, hakikat / hakikati, helal / helalimiz, idrak / idrakimiz, kabul / kabulü, kontrol / kontrolü, protokol / protokole, saat / saate, sadakat / sa­dakati, santral / santraller vb.[/size]