Konu: İslâm Dininin Davranışlarla İlgili Hükümleri

[Ders Hocası]

İslâm dininin sadece inanç esasları değil aynı zamanda davranışlarla yani amelle ilgili hükümleri de vardır. Muamelat esasları denilen bu hükümler daha çok fıkıh ilmini ilgilendirir. Kaynaklarda davranış ve fiillerle ilgili olarak genelde üç ana konu işlenir: İbadetler, muameleler ve cezalar. İbadetler kuldan Allah’a yönelik yapılan samimi davranışlardır. İbadetlerde esas olan riyasız bir şekilde Allah’a yönelmek ve sadece O’na kulluk etmektir. İnanç esaslarındaki tevhid ilkesi ibadetlerde de geçerlidir. Hiçbir Müslüman Allah’tan başkasına ibadet etmediği gibi O’ndan başkasına kulluk gösterisinde de bulunmaz. “Ancak sana kulluk ederiz ve yalnız senden medet umarız” (Fâtiha, 1/5) âyetinde vurgulandığı gibi, O’ndan başkasına kulluk İslâm’da yasaklanmıştır. İbadetler Allah Teâlâ tarafından farz kılınır, Hz. Peygamber’in gösterdiği gibi yapılır. Onlara da kimse ilave ve eksiltme yapamaz. Dinî metinler aynı zamanda ibadetlerin de kaynağıdır. İbadetler sadece Allah rızası için yapılır, niyet ve uygulamada O’ndan başkasını anmak caiz değildir. Müslümanlar Peygamberlere iman ederler, ama onlara asla tapmaz ve ibadet etmezler. İbadetler de inanç esasları gibi dinin değişmez ilkeleridir. Yapılış şekilleri fiilî mütevâtir sünnete dayanır. Tabii ki burada söz konusu olan farz ibadetlerdir. Bu yönü itibariyle bütün farz ibadetler inanç esası değeri taşır. Bir Müslüman ibadetleri aksatıyor veya hiç yerine getirmiyorsa bu bir hatadır ve ona yakışmayan bir davranıştır. Ancak onları inkâr etmesi dinin kendini inkâr etmesi anlamı taşır. İbadetler hem yapılışları hem de zamanları itibariyle dinin en temel yapısını oluşturur. Bu yönlerini ele almak diğer bilim dallarına ve özellikle İslâm ibadet esasları dersine olduğu için burada ayrıntılarına girilmeyecektir. İslâm dininin “muamelât” diye adlandırılan insandan insana yapılan ve karşılıklı ilişkileri içeren hükümleri adalet ilkesine dayanmaktadır. İkili iliş- kilerin esası Allah tarafından konulmuş, çeşitliliklerine rağmen vazgeçilmez olarak insanların hakkına riayet edilmesi istenmiştir. Zira güçlü olmak hak sahibi olmak anlamı taşımamaktadır. Sadece dindaşına karşı değil bütün insanlığa karşı adil olmak Müslümanlığın temel davranışıdır. Hiçbir din ayrımı yapmadan her hak sahibine hakkını vermek bu dinin şiarıdır. İyilikte bulunmak ve Allah Teâlâ’nın koyduğu hükümlere uymak konusunda Müslümanların birbirine destek olması istenirken, kin ve düşmanlık yaymak ve Allah’ın çizdiği sınırlar konusunda kimseye müsamaha gösterilmemesi gerektiği sıkça vurgulanmıştır (bk. Mâide, 5/2). İkili ilişkilerde düzenlemeler yapılabilir ama hiçbir zaman ikili ilişkilerin ilkesinde bir değişiklik yapılamaz. İlkesi itibariyle karşılıklı muameleler de inanç değeri taşır. Bir kişinin ticaretinde adil olmaması Müslümanlara yakışmayan bir davranış ve bu yönüyle günaha girmektir. Ancak ticarette adaleti inkâr Allah’ın çizdiği hududu lüzumsuz görmektir, bu da inanç alanına girer. İslâm’ın amelî hükümleri çerçevesinde ele alınan cezalar, yapılması kesinlikle yasak olan fiilleri işleyenlere verilmiştir. Bunlarda asıl olan ibret olması ve bunu görenlerin kesinlikle o fiilleri işlemekten sakınmasıdır. İnsanların birbirlerine zülüm etme yetkisi yoktur. Buna rağmen yine de biri haddi aşıp başkasının hakkını ihlal ederse onu cezalandırmak ve bu konuda suçluya müsamaha göstermemek İslâm dininin bir özelliğidir. Toplumun barış içinde yaşaması için bu cezalar vazgeçilmez olarak görülmüştür, zira İslâm dininde kimsenin suç işleme ayrıcalığı yoktur. İşte bu sebeple hak edene cezaların tavizsiz uygulanması istenir. Bu konuda suçluya karşı bir acıma duygusunun ceza vermenin önüne geçmemesi Allah’ın kullarından istediği bir farzdır (en-Nûr 24/2).