Konu: Hac ibadeti ve mekânları hakkında bilgi

[Ders Hocası]

Kutsal mekân fikri hemen bütün dinlerde vardır. Din mensupları bu kutsal yerleri ziyaret ederler ve bundan derin bir huzur duyarlar. Bu ziyaretler kimi zaman bir hastalıktan şifa bulma, bir dertten kurtulma gibi maddi fayda beklentisiyle kimi zaman da o esnada inanılan dinin en büyük otoritesini memnun etmek gibi manevi hazlar yaşamak için yapılır. Orta Doğu yanında Eski Çin, Japonya ve Hindistan gibi ülkeler ve buralarda görülen Taoizm, Budizm, Hinduizm gibi dinler de dâhil olmak üzere dünyanın bütün medeni toplumlarının inanç sistemi içinde haccın özel bir yeri vardır. İlk dönemlerdeki ziyaret yerlerine zamanla yenilerinin eklendiği ve sayılarının arttığı görülür. Yahudilikteki en önemli hac mekânı Kudüs ve çevresidir. Tevrat’a göre bütün Yahudi erkekler yılda üç defa gerçekleşen bayram günlerinde İsrail’in Allah’ı Rab Yahova’nın huzurunda bulunmak mecburiyetindedir. (Çıkış, 23/14, 17; 34/23). İlk Hıristiyanlar Yahudilikte olduğu gibi Kudüs’teki mabedi ziyaret ediyorlardı. İncillerde Hz. İsa’nın da bu mabedi bir veya birden çok defa ziyaret edip hac merasimine katıldığı ifade edilir. Sonraları Hıristiyanlıkça başka birçok yere kutsallık verildiği ve buraların da kutsal ziyaretgâhlar olarak kabul edildiği görülür. Antakya ve Efes, Anadolu’daki en önemli ziyaret yerleri arasındadır. Mekke ve çevresi, bilhassa Kâbe İslâm öncesi dönemde de Arabistan Yarımadası’nda yaşayanlar tarafından kutsal sayılıyor ve her sene aynı mevsimde ziyaret ediliyordu. Zilhicce ayında olması gereken bu ziyaret, uygulamada olan kamerî takvime göre yılın bütün mevsimlerine rastlaması beklenirken iki-üç senede bir takvimde düzenleme ve değişiklik yapılarak devamlı ilk bahar aylarına denk getirilirdi. Hac mevsimi öncesinde birbirini takip eden üç panayır düzenlenir daha sonra Arafat’a çıkılırdı. Arefe günü burada geçirildikten sonra akşam Müzdelife’ye hareket edilir, ertesi gün oradan Mina’ya geçilirdi. Mina’da üç gün boyunca şeytan taşlanır ve ayrıca kurban kesilirdi. Sonra Mekke’ye gelinir Kâbe tavaf edilirdi. Kureyş ve müttefikleri kendi elbiseleri ile tavaf ederken diğer kabile mensupları -günah işledikleri elbise ile tavaf yapmamak için- ya daha önce kullanılmamış ya da birincilerden ödünç veya parayla alınmış bir elbise ile bu da mümkün olmazsa çıplak olarak tavaf ederlerdi. Safâ ile Merve arasında sa‘y yapılır, putlar adına kurban kesilirdi. Ayrıca bazı putlar ziyaret edilir, onların etrafında tavaf yapılırdı. Hac esnasındaki çeşitli hizmet ve organizasyonlar, belli kabilelerin sorumluluğunda idi. İslâm dini, daha önce var olan hac uygulamasını putperest unsurlardan temizledi, ona Tek Allah (tevhid) inancına uygun aslî hüviyetini yeniden kazandırdı. Yeryüzündeki ilk kutsal bina olan Kâbe’deki putları ortadan kaldırdı. Orayı sadece Müslümanların ziyaret edebileceğini bildirdi. İmkânı olan Müslümanların, ömürlerinde bir defa Kâbe’yi ziyaret etmeleri farzdır. Hac olarak isimlendirilen bu ziyaret senede bir defa ve mutlaka ona ayrılmış zaman diliminde yapılır. Haccın en önemli rüknü zilhiccenin dokuzuncu günü edâ edilen Arafat vakfesidir. Bunun dışında Mekke’ye senenin herhangi bir gününde ihramlı olarak yapılabilen, tavaf ve sa‘yden sonra ihramdan çıkılan özel bir ziyaret daha vardır ki, bu ziyarete umre denir. Umre her mevsimde yapılabirise de senenin beş günü yapılması tahrimen mekruhtur.