Konu: Lala - Ansiklopedik Bilgi

[D®agon]

Osmanlı şehzâdelerinin tâlim ve terbiyesiyle meşgul olanlara verilen isim. Selçuklularda bu vazifeyi atabegler yaparlardı. Geleceğin hükümdarını yetiştirmek üzere görevlendirilen bu kişiler din ve fen ilimlerinde mümtaz şahsiyetler arasından seçilirlerdi. Şehzâdeler sancağa çıkarken bâzen yanlarına birden fazla da lala görevlendirilirdi. Bu durumda en kıdemlisi “Lala Paşa” ünvânını taşırdı. Lalanın ilmî kıymeti yanında pâdişâhın fevkalâde îtimâdını kazanmış emin bir kimse de olması gerekliydi. Çünkü bunlar şehzâdenin iyi bir devlet adamı olarak yetişmesi yanında onun pâdişâha karşı itâatini de kırmaması lâzımdı. Îtimâdı sarsacak durumlarda lalaların görevden alınması pâdişâhın yetkisindeydi. Lalalar yetiştirdikleri şehzâdenin pâdişâh olması durumunda büyük bir nüfuz kazanırlardı. Tahta geçen yeni pâdişâh, lalalarının en kıdemlisi olan Lala Paşayı vezirliğe ve bâzen de sadrazamlığa tâyin ederdi. Sultanlara dinî ve dünyevî ilimleri genellikle şehzadeliklerinde veren kişilerdir. Muallimler listesi "Sicill-i Osmani" adlı bibyoğrafiler kitabında şöyle verilmeşitir.     I. Mehmed: Bâyezid-i Şamir.     II. Mehmed: Molla Ayaş, Molla Gürânî, Hocazâde Müslihiddin Mustafa, Hatibzâde Mehmed, Molla Sırâceddin, Abdülkadir Efendi.     II. Bâyezid: Hatib Kasım, Abdullah Efendi ve hat muallimi Şeyh Hamdullah.     I. Selim: Halimi Efendi ve Taşköprülü Müslihiddin Mustafa Efendi.     I. Süleyman: Hayreddin Efendi     II. Selim: Ca'fer Efendi ile Halimi Çelebi, şehzadeliğinde vefat etmişlerdir. Tahta çıkuğmda AtâuUah Efendi.     III. Murad: İbrahim Efendi tahta çıkmadan vefat etmiştir ve ythata çıktığında Hasancanzâde Hoca Sa'deddin Efendi.     III. Mehmed: Hoca Sa'deddin Efendi ve Nevâlî Efendi. Nevali Efendi tahta çıkmadan biraz evvel vefat etmiştir, Sonra Hoca Sa'deddin Efendi tek başına.     I. Ahmed: Aydmî Mustafa Efendi,     II. Osman: Ömer Efendi.     IV. Mehmed: Vânî Mehmed Efendi.     II. Mustafa: Feyzullah Efendi. Bu sultandan sonra II. Mahmut'a kadar gelen sultanların lala ve hocaları hakkında belge yoktur.     II. Mahmud: hat muallimi Mustafa Rakım Efendi.     Abdülmecid: Akşehirli Ömer Efendi ve Şehrî Hafız Emin Efendi.     Abdülmecid şehzadeleri: Gümüşhaneli Ömer Hulûsî Efendi muallim olmuştur.     Abdülaziz: Hasan Fehmî Efendi Lala deyimi ayrıca halk arasında konak ve evlerde çocukların yetiştirilmesi için alınan görevliler için de kullanılmıştır.